Trajectcontrole 2.0: efficiënt politiewerk of normalisering van toezicht?

De aangekondigde invoering van ANPR@GPI en de AI‑analysemotor FOCUS‑ANPR zet een duidelijke technologische versnelling in gang. Waar het oude nationale ANPR‑netwerk vaak door capaciteitsproblemen “slapend” was gemaakt, belooft de nieuwe infrastructuur duizenden camera’s tegelijk te verwerken en beelden en kentekengegevens intelligent te analyseren. Dat opent onmiskenbare mogelijkheden: sneller opsporen van gestolen of gezochte voertuigen, trajectreconstructies die interventies gerichter en minder risicovol maken, detectie van verdachte konvooien en zelfs identificatie van voertuigen op basis van kleur en model wanneer de kentekenplaat ontbreekt. Voor politie en openbaar bestuur klinkt dit als een groot voordeel in de strijd tegen georganiseerde misdaad en verkeersonveiligheid.

Toch mag de technologische sprong niet het startsein zijn voor onbegrensde uitrol. De Vlaamse Toezichtcommissie (VTC) bracht op 20 september 2024 een richtlijn en waarschuwing uit voor ANPR‑camera’s en trajectcontroles die precies deze spanning tussen nut en risico adresseert. De kernboodschap van die richtlijn verdient het om leidraad te zijn bij elke besluitvorming: ANPR‑systemen zijn krachtige locatietechnologieën die ingrijpen in fundamentele rechten — ze laten mensen niet alleen méér gecontroleerd worden, maar ook systematisch traceerbaar en mogelijk geprofileerd. Daarom moet de inzet ervan voorafgaand aan technische opbouw grondig politiek, juridisch en maatschappelijk worden afgewogen.

Belangrijke lessen uit de VTC‑richtlijn

De VTC waarschuwt dat veel beslissingen rond ANPR‑plaatsing vaak in omgekeerde volgorde genomen worden: eerst wordt de infrastructuur opgezet, daarna worden doeleinden uitgedokterd en pas achteraf wordt gezocht naar een juridische grondslag. Die aanpak vergroot het risico op function creep — het geleidelijke uitbreiden van gebruiksdoeleinden naar steeds bredere, minder gerechtvaardigde toepassingen. De richtlijn dringt aan op een omgekeerde en zorgvuldige werkwijze: eerst een helder, concreet en afgebakend beleidsdebat over noodzakelijkheid en proportionaliteit, vervolgens een wettelijke basis en pas daarna technische implementatie.

De VTC benadrukt verder dat gemeenten en politiezones moeten aantonen dat alternatieve, minder ingrijpende middelen onvoldoende zijn om het beoogde doel te bereiken. Opslag, toegang en bewaartermijnen mogen nooit groter zijn dan strikt nodig. De commissie wijst op de noodzaak van gegevensbeschermings‑impactanalyses (DPIA’s), publieke transparantie en onafhankelijke toetsing. Cruciaal is ook de beperking van geautomatiseerde beslissingen: wanneer algoritmes ingrijpende gevolgen kunnen hebben voor individuen, moet menselijke toetsing en bezwaar mogelijk zijn.

ANPR@GPI: van trajectcontrole naar surveillance — risico’s en waarborgen

ANPR@GPI verandert het karakter van cameratoezicht. Waar klassieke trajectcontrole vooral gericht is op verkeersveiligheid en boeteverwerking, maakt FOCUS‑ANPR uitgebreide patroonherkenning en profiling mogelijk. Dit kan ertoe leiden dat bewegingen van burgers over lange tijd worden gereconstrueerd, dat routines worden vastgelegd en dat personen indirect worden gevolgd via hun voertuigen. Zulke verwerking raakt niet louter aan verkeersveiligheid, maar aan de vrijheid om zich anoniem te verplaatsen en aan de bescherming tegen willekeurige of discriminatoire surveillance.

Function creep is geen hypothetisch risico. De VTC signaleert dat plaatselijke besturen vaak extra doeleinden toevoegen om investeringen te laten renderen — van parkeerhandhaving tot buurtpreventie of het monitoren van specifieke wijken. Zonder strikte doelbinding en democratische toetsing ontstaat snel een glijdende schaal: een instrument voor snelheidscontrole verandert in een breed surveillanceplatform. Daarom moet elk nieuw doel expliciet worden afgewogen en, waar nodig, bij wet worden geregeld.

Ook vals positieven vormen een breed en reëel risico bij FOCUS‑ANPR, zowel bij voertuigidentificatie als bij interpretatie van bestuurdergedrag. Visuele herkenning op basis van kleur, model of schade kan foutieve matches opleveren door gelijkaardige voertuigen, slechte belichting of weersomstandigheden; automatische gedragsdetectoren kunnen onschuldige patronen — schoolritten, ploegwissels, bezorgroutes,… — als “verdacht” labelen; en detectie van specifieke overtredingen zoals bellen achter het stuur is vatbaar voor misinterpretatie (handelingen aan de navigatie, drinken, aanwijzen buiten de wagen,…). Zulke foutmeldingen kunnen leiden tot onterechte stops, boetes, stigma voor buurten of beroepsgroepen en escalatie door onjuiste automatische opvolging. Daarom zijn strikte kwaliteitsnormen noodzakelijk: bekende foutmarges publiceren, continue validatie en externe audits van algoritmes, conservatieve drempels voor automatische alerts, verplichte menselijke verificatie vóór ingrijpende handelingen en snelle procedures om onterechte registraties te corrigeren of te wissen.

Financiering en perverse prikkels

Het project wordt deels gefinancierd uit het Verkeersveiligheidsfonds, gevoed door boeteopbrengsten. Financiële afhankelijkheid van boetes creëert een perverse prikkel: hoe groter de opbrengst, hoe meer neiging om handhaving uit te breiden. De VTC‑aanpak impliceert dat budgettaire argumenten de privacyafweging niet mogen overrulen; beleidsmakers moeten onafhankelijk kunnen beslissen wat proportioneel en maatschappelijk aanvaardbaar is.

Wat er concreet moet gebeuren vóór en tijdens uitrol

Een verantwoord traject begint met een open, democratisch debat over concrete doeleinden. Lokale besturen moeten vooraf kunnen aantonen dat andere, minder ingrijpende maatregelen onvoldoende zijn. Voor elk voorgesteld gebruik is een DPIA verplicht, met een publieke samenvatting die helder uitlegt welke gegevens worden verzameld, waarom, hoe lang ze bewaard blijven en wie toegang krijgt. Technisch moet dat samengaan met strikte dataminimalisatie: beelden en kentekens die niet relevant zijn voor een lopend onderzoek moeten snel gewist worden. Toegang tot data moet beperkt zijn op basis van rollen, met volledige logging en onafhankelijke audits. Automatische signalen en profielen mogen niet zonder menselijke beoordeling leiden tot ingrijpende maatregelen.

Burgers moeten eenvoudig inzage, correctie en bezwaar kunnen uitoefenen. De VTC wijst er terecht op dat betrokkenen geïnformeerd moeten worden over aanwezigheid van ANPR‑camera’s, toepassingsgebieden en hun rechten. Alleen zo is echte verantwoording mogelijk.

Persoonlijke stap: een inzageverzoek en informatievraag

Om die transparantie af te dwingen heb ik een gebundeld verzoek ingediend bij mijn politiezone: enerzijds een inzageverzoek welk persoonsgegevens over mij worden verwerkt, anderzijds een verzoek om heldere informatie over de aanwezigheid, het gebruik en de naleving van de VTC‑richtlijn bij ANPR‑camera’s in de zone. Dat is een praktische manier om vast te stellen of lokale praktijken stroken met de eisen van proportionaliteit, doelbinding en gegevensminimalisatie die de VTC afdwingt. Wil je zelf ook een dergelijk verzoek indienen dan kan je het sjabloon hier terugvinden.

De modernisering van ANPR‑systemen biedt reële kansen voor opsporing en verkeersveiligheid. Maar technische mogelijkheden op zich zijn geen democratische rechtvaardiging. De VTC‑richtlijn maakt duidelijk dat politiek mandaat, juridische grondslag en strikte waarborgen voor privacy en proportionaliteit onlosmakelijk moeten samengaan met technische innovatie. Zonder die balans ontstaat niet alleen een privacyprobleem, maar ook een legitimiteitsprobleem: controle‑technologie die niet breed maatschappelijk gedragen wordt, ondergraaft het vertrouwen in politie en overheid. Als samenleving moeten we beslissen welke vormen van zichtbaarheid we acceptabel vinden — en die keuze moet vooraf, transparant en afgebakend gemaakt worden, niet achteraf rechtgepraat.

Transparantie, verantwoording en proportionaliteit moeten hand in hand gaan met innovatie in veiligheid.

Lees ook mijn vervolgpost:

Zo vroeg ik inzage in ANPR-camera’s – en dit kreeg ik terug